Kürşat Şahin YILDIRIMER / Sosyolog-Terapist
Para hepimiz için, karar verme, kendimizi yönetme, dürtülerimizi kontrol etme ve seçenekleri değerlendirme becerilerimizle ilgili bilgi veren bir araçtır.
Çocuklar deyince, harçlıklar, bayram harçlıkları, kumbara gibi kavramlar çağrışım yapıyor. Çok para harcayan çocuklar, hiç para harcamayan, para kavramını bilen veya geç öğrenen çocuklar …
Bunlar ne gibi durumlara bağlı?
Her şeyden önce hangi yaşta çocuk ne kadarını öğrenebilir?
Çocuğa 3-4 yaşından itibaren paranın ne olduğu, ne işe yaradığı anlatılmalı zaman zaman ebeveyn eşliğinde ödeme yaptırmalı ve sonraki yaşlarda da paranın miktarı yavaş yavaş öğretilmelidir. Yedi sekiz yaşlarında da çocuğun para ile ilgili kavramları öğrenmesi ve para hesabı yapmasını beklemek, alışveriş yaptırmak, fiyatlar, ödeme, para üstü alma gibi eylemleri yaptırmak, para kavramını öğrenmesini sağlayacak ve bir yandan da kendine olan güvenini ve atılganlığını sağlayacaktır.
Çocuğa paranın ne olduğunu, nasıl kullanıldığını nasıl öğretebiliriz?
Birlikte parayla ilgili oyunlar oynamak, alışveriş yaptırmak, görsel çalışmalardan yararlanmak, yapılabilecekler arasında.
Ne zaman harçlık verilmeye başlanmalı?
İlkokul 1. sınıftan itibaren az miktarda, ufak miktarlarla başlayıp para alışverişi sırasındaki ilişkiyi yaşaması ve öğrenmesi ve para kullanmaya adım atması için harçlık vermeye başlayabiliriz.
Sonrasında birlikte dışarı çıktığımızda para alışverişlerinde çocuğa da sorumluluk vermek suretiyle hesaplamayı öğretmeye başlayabiliriz.
Önce günlük harçlıklarla başlayıp, sonra 2 günlük, 3 günlük ve en son haftalık harçlık verip elindeki parayı zamana yaymayı öğretmek uygun olur.
Harçlık kaç yaşında hangi aralıklarla verilmeli?
8-9 yaşlarında haftalık, ergenlik dönemlerinde aylık uygulamaya geçilmeli.
Ne kadar para verilmeli?
Öncelikle çocuğun harçlığını hangi ihtiyaçları için kullanacağı dikkate alınmalı. Yol parası, yemek, kırtasiye ihtiyacı vb.
Aile, bu konuda kendi beklentisini oluşturmalı, anne ve baba birlikte karar vermeli, çocuğun ihtiyacı olduğu kadar bir miktar belirlemeli, ne az ne de fazla bir miktar verilmelidir.
Çocuğa ihtiyacından az harçlık vermek bazı davranış sorunlarına yol açabileceği gibi, fazla harçlık da dürtülerini bekletmeyi, ertelemeyi öğrenememesine neden olacaktır.
Parayı doğru kullanmak dürtü kontrolünü yapabilmektir. Çocuk ve ergenlerde harçlık – para kullanımı en önemli göstergelerden biridir bizim için. Çocuk dürtülerini kontrolde zorlanıyorsa harcamaları ya da istekleri de fazla olacaktır.
Çocuklara erken yaşta parasını doğru harcama ve para kazanmanın önemi ile ilgili bilgi vermek ve doğru davranış kazandırmak, yetişkin yaşamında haklarını koruyabilmesine, paranın değerini bilmesine ve kendi dürtülerini kontrol edebilmesine yardımcı olacaktır.
Harçlığın önemi
-Çocuğa verilen harçlık, çocuğun kendine güvenini artırır, sorumluluk almayı öğrenmesine yardımcı olur.
-Paraları tanıması, hesap yapma becerisini geliştirir. Elindeki parayı idare etme yeteneği gelişir.
-Parayı nasıl kullanacağı, ihtiyaç belirlemesi, planlama ve hesap yapmayı gerektirir.
-Hedef koyma becerisi gelişir.
-Başkalarının emeğine saygı göstermeyi öğrenir.
Dikkat edilmesi gereken durumlar
Anne babanın parayla ilgili tutumları, yaklaşımı, çocuğa model olacaktır. Bu konudaki söylemlerimiz ve davranışlarımızın çocuğa model olduğunu unutmayalım.
Çocuğu ödüllendirmek ya da cezalandırmak için ‘para’ kullanılmamalıdır. Ödüller övgü, hediye ya da zaman paylaşımı gibi, cezalar da mahrum etme şeklinde düzenlenmelidir.
Ailelerin, çocuk bir şey istediğinde “param yok” diyerek çocuğun ısrarı ile baş etmeye çalıştığını görebiliyoruz. Aile, çocuğun istediği şeyin alınmasını uygun buluyor ama alamıyorsa, “şu an uygun değil, şu anda paramızı diğer ihtiyaçlarımız için kullanacağız” diyebilir. Fakat, çocuğun istediği şeyi almayı uygun bulmuyorsak da bunu uygun bir şekilde anlatmalıyız. Sürekli ‘param yok’ diyen ailelerin çocukları hem parayı doğru kullanmayı öğrenemiyor, hem de ailenin maddi durumuyla ilgili endişe yaşamaya başlıyorlar.
Harçlık ne çok az, ne de fazla olmalı, çocuğun yaşı ve ihtiyaçları göz önüne alınarak, ailece alınan kararla belirlenmelidir.
Para biriktirme özendirilmelidir. Kumbara almak, para biriktirip hedefler belirlemek de çocuğa yol göstermek anlamında yapılabilecek davranışlardır.
Sevgiyle kalın.
