Muğla Büyükşehir Belediyesi tarafından 22-24 Şubat tarihleri arasında düzenlenen ‘Cumhuriyetimizin 100. Yılında Dünden Bugüne Muğla Sempozyumu’nda Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi/Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yücel Yiğit tarafından, ilçemiz/ilimiz yerel basın tarihine ışık tutan çok değerli bir sunum yapıldı:
“Muğla Basınında Milas Postası Gazetesi (1949-1955)”
A. Kemal KAŞKAR –
Muğla Büyükşehir Belediyesi’nce “Cumhuriyetimizin 100. Yılında Dünden Bugüne Muğla Sempozyumu” düzenlendi. 22-24 Şubat 2024 tarihleri arasında Muğla Büyükşehir Belediyesi Menteşe Türkan Saylan Çağdaş Yaşam Merkezi’nde yapılan sempozyumun ilk gününde, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi/Tarih Bölümü – Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yücel Yiğit tarafından yapılan “Muğla Basınında Milas Postası Gazetesi (1949-1955)” başlıklı sunumda, ilçemiz/ilimizde yerel basının başlangıcına ilişkin çok önemli bir tarihsel döneme ışık tutuldu.
Sözlerine; tarihte, Osmanlı’da meşrutiyet ve Cumhuriyet döneminde ise çok partili yaşama geçiş kilometre taşlarında ‘gazete patlaması’ yaşandığına dikkat çekerek başlayan Prof. Yiğit, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Milli Kütüphane arşivlerinden temin edebildiği belgeler üzerinden yaptığı araştırmada: Milas Postası’nın yayınlanması sürecinde karşılaşılan güçlüklere, gazetenin ilk yazı işleri müdürünün neden görevinden ayrılmak zorunda kaldığına, gazetenin sonraki yazı işleri müdürlerine, gazetenin içeriğine ve bazı sayıların neden basılamadığına ilişkin bilgileri derlediğine dikkat çekerek, “Özellikle Emniyet Genel Müdürlüğü arşivindeki belgelerin, sistematik bir tasnife tabi olmaması, araştırma sürecinde karşılaşılan en büyük problemi oluşturmuştur. Dolayısıyla bu ön çalışmanın yeni belgelerle ve bilgilerle takviye edilmesi elzemdir. Ortaya çıkacak yeni kaynakların, tespit ettiğimiz somut bulguları her zaman değiştirmesi mümkündür” dedi.
Turgut Dizdar kimdir?
Sunumunda öncelikle, ilçemizde-ilimizde mesleğimizin önde gelen isimlerinden, Emel Matbaası sahibi, rahmetli Turgut Dizdar’ı tanıtan Prof. Yiğit, 1916 yılında Tahsin ile Fahriye çiftinin çocuğu olarak Konya ili Karatay ilçesinde dünyaya gelen ve dört yaşındayken, subay olan Babası Yüzbaşı Tahsin Efendi’nin tayini nedeniyle geldiği İzmir’de başladığı ilkokulu başarıyla tamamlayan Turgut Dizdar’ın ortaokula kayıt yaptırdığı halde ‘saat tamiri’ gibi mekanik-teknik konulara yatkınlığı nedeniyle bir matbaacının yanına çırak olarak verildiğini belirterek, “Meslekte ilerleyen Turgut Dizdar, Demokrat İzmir gazetesinin mürettibi (dizgicisi) olarak çalışmaya, gazetecilik ve gazete çıkarma isteği de bu dönemde oluşmaya başlar. Askerliğini Milas 7. Dağ Komando Alayı’nda çavuş olarak yapan Turgut Dizdar’ın, sonradan evlenecekleri Muhlise hanımı askerliği sırasında burada ‘bir çeşme başında’ görüp aşık olduğunu, 1942 yılında terhis olduktan sonra İzmir’e dönüp Kemeraltı’ndaki Hisar camisinin hemen arkasındaki Şafak Matbaası’nda çalışmaya başladığını biliyoruz. 1943 yılının Ocak ayında Muhlise hanımla evlenirler. Çiftin, bu evlilikten İsmail Oktay ve Fahriye Emel (Peker) isminde iki çocukları olmuştur. Dizdar ailesi, 1948 yılının son aylarına kadar İzmir’de otururlar. 1949 yılının başlarında Milas’a taşınırlar ve Turgut Bey mesleğini, ‘Belediye Caddesi No: 66’ adresinde icra etmeyi sürdürür” dedi.
‘Milas Postası Gazetesi’ doğuyor
Dizdar, 5 Ocak 1949 tarihinde bir dilekçeyle Milas Kaymakamlığı’na başvurur. Kaymakamlık, kendisinin gazete çıkarmaya haiz yasal şartları taşıyıp taşımadığını belirleyebilmek amacıyla bir güvenlik soruşturması yapar. Komiser Asım Özlercan tarafından yapılan tahkikatta, Dizdar’ın, matbuat kanununa haiz olduğu, mahkûmiyetinin ve “siyasi fenalığı”nın olmadığı tespit edilir. Bu belgeyle gazetenin yayınına izin verilir ve gazetenin ilk sayısı 11 Ocak 1949 tarihinde yayınlanır.
Ancak daha sonra İzmir Emniyet Müdürlüğü 1. Şubesi tarafından, 29 Ocak 1949 tarihinde “mevkute (süreli yayın) malikinin bazı komünistlerle irtibatı”na dikkat çekilen bir not, soruşturma dosyasına eklenmiştir. Bu ‘not’ gazetenin yayınına halel getirmez. Milas Postası’nın yayınına izin verilmesi ile ilgili olarak dönemin Kaymakamı Avni Duru, 6 Ocak 1949 tarihinde 4955 sayılı matbuat kanununun 17. maddesine göre Turgut Dizdar’ın gazete çıkarmasında ve neşriyat yapmasında bir mahzur olmadığını kendisine bildirir ve aynı evrak Muğla Valiliği’ne iletilir. Gazete yayın hayatına başlar, bu arada bürokratik işlemler sürer. Vali İbrahim Etem Akıncı 23 Mart 1949 tarihinde, ekinde Milas Kaymakamlığı’nın izni, nüfus hüviyeti, özel malûmat cetveli, fiş, Emniyet tahkikatı bulunan dosyayı Emniyet Genel Müdürlüğü 9. Şubesi’ne sevk eder.
İlk Yazı İşleri Müdürü Cenap Şahabettin Kıvılcımlı
Turgut Dizdar’ın gazete çıkarma talebi sonrasındaki yazışmalar sürecinde yapılan soruşturmada, gazetenin ilk Yazı İşleri Müdürü Cenap Şahabettin Kıvılcımlı’nın “adlî sicili”nin ayrıntıları dikkat çekiyor. 1329 (1911) Sinop doğumlu olan Kıvılcımlı, 22 Haziran 1939 tarihinde “komünizm propagandası yapmak” nedeniyle aldığı 6 ay hapis cezasını çekmiş, sonradan Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi’ni İzmir’de örgütlemiş bir kişidir. Daha sonra kapatılan TSEKP ile ilgili davada da (soruşturmanın yapıldığı tarihte henüz kesinleşmemiş olduğu belirtilen) 3 yıl ağır hapis, 3 yıl boyunca da kamu hizmetinden yasaklılık ve emniyet gözetimi altında bulundurulma cezası almıştır. 1948 yılı ikinci yarısında Milas’ta bir evlilik yapıp ilçemize yerleşen ve Emniyet soruşturmasında hakkında bu nedenlerle “iyi bir karakterde olmadığı”na dair not düşülen Kıvılcımlı, kısa süre sonra eşinden ayrılıp 24 Şubat1949’da Milas’tan ve Milas Postası Yazı İşleri Müdürlüğü görevinden ayrılmış ve “mesele” de böylece kapanmıştır.
Yazı İşleri Müdürleri
Milas Postası’nın yayınlandığı 1949 – 1955 yılları arasındaki sürede 6 sorumlu yazı işleri müdürü görev yapıyor. Gazetenin ilk yazı işleri müdürü Cenap Şahabettin Kıvılcımlı’nın ayrılmasının ardından gazete sahibi olarak Turgut Dizdar, yazı işleri müdürlüğünü de üstlenmiştir. Daha sonra, İzmir Yüksek Ticaret Okulu mezunu, 1927 doğumlu Mehmet Metin Odabaşı bu görevi 105’inci sayıya kadar sürdürmüştür.
4 Eylül 1951 tarihinden itibaren gazetenin dördüncü yazı işleri müdürü Hayrettin Coşkun olur. 15 Ocak 1952 tarihinde Avukat Ali Suphi Algül, gazetenin beşinci yazı işleri müdürü olmuştur.
Mayıs 1955 ile Temmuz 1955 tarihleri arasında, yani gazetenin yayın yaşamının sonuna dek bu görevi, önceki yıllarda Yeni İstanbul ve Akşam gazetelerinde muhabirlik yapmış olan, Milas Müftüsü İlyas Vassaf’ın oğlu Muhtar Enis Şengör yapar.
Bütün bu yakın mesai arkadaşlarıyla ustalıkla yürüyen Turgut Dizdar, Milas Postası gazetesi için ilk adımı attığında 33 yaşındadır. Ticarî zekasından beslenen öngörüleriyle ilçemizdeki tek basımevinin sahibi olarak daha sonra Menteşe adıyla yayınına başladığı gazetesiyle de Nisan 1972’de Mehmet Emin Berber tarafından yayınlanmaya başlanan Milas Önder gazetesinin sahneye çıkışına dek Milas’ta, alanında tek başına, rakipsiz olarak birçok ilklere, başarılara imza atmıştır Dizdar.
“Bağımsız, İktisadî, Edebî ve Mizahî Gazete”
Milas Postası’nın adının altında, gazetenin “Bağımsız, İktisadî, Edebî ve Mizahî Gazete” olduğu ilan edilmektedir. İlk adımı haftada bir gün 2 ya da 4 sayfa yayınlanmak üzere atılan gazete, kısa süre de olsa siyasi haberlerden uzak durmaya çalışmıştır. Milas Postası’nın ilk sayfasında, önceleri daha çok yerel haberlere yer verilmiş, devam eden sayılarında ulusal ve uluslararası düzeyde birçok haber gazetede yer bulmuştur.
Prof. Dr. Yücel Yiğit’in, gazetenin içeriğine ilişkin verdiği bilgilere göre: “Özellikle Kore savaşının başlamasıyla Milaslılar, Asya kıtasında yaşananlardan vakit çok geçmeden haberdar edilmiştir. Yerel haberlerin gölgede kalmasıyla ilçe haberleri ikinci sayfaya taşınmıştır. Zira 24 Ekim 1950 tarihinden itibaren Milas’a dair haberler, ‘İlçe/Şehir Haberleri’ başlığıyla ikinci sayfada yer almıştır.”
Başlarken …
Milas Postası’nın 11 Ocak 1949 tarihli ilk sayısı, Belediye Başkanı Nazmi Akdeniz’in, ilçenin su ihtiyacının karşılanması bakımından önemli bir icraatını öne çıkaran “Su gibi aziz olasınız!” ana başlığının altında “Su için yapılan tören” başlığıyla çıkmıştır. İlk sayının beş sütun olarak düzenlenen birinci sayfasında soldan iki sütuna yerleştirilen “Başlarken” başlıklı yazıda ise, “Gazetemiz gayri siyasidir. Hiçbir partiye de sempatizan değiliz, siyasi kanaati, sosyal sınıfı ve mesleği ne olursa olsun bütün okuyucularımızın, daha doğrusu köylü ve kasabalı bütün halkın malı olmaya çalışacağız. Sizlerin, yani Milas halkının sevgi ve yardımlarıyla başarabileceğimizi bilerek işe başlamış bulunuyoruz” denmekte ve “bu bağımsız gidişin sanıldığı kadar kolay olmayacağı”na da dikkat çekilerek, “memleketin ve halkın menfaatlerini daima her türlü şahsi menfaatlerin üstünde tutarak” memleketin ve halkın hizmetinde olunacağı vurgulanmakta ve vatandaşların desteği istenmektedir.
8 Haziran 1950 – “Milas’ta Çıkan Haftalık Müstakil Siyasi-İktisadi Gazete”
‘Gayrî siyasi gazetecilik’, olağan yaşam koşullarında yapılabilecek en zor ve hatta olanaksız bir iştir. Çünkü gazete/gazetecilik, siyasetin alanından kaçsa bile kurtulamaz. Bir yerden sonra, okuyucunun da talebi zaten bu yönde zorlayıcı olacaktır. Dolayısıyla Milas Postası da ‘gayrî siyasi’ yayıncılık yapacağı iddiasından giderek uzaklaşmış ve sayfalarında siyasi haberlere de yer verir olmuştur. Nitekim, zaman içinde ‘siyasi gazete’ durumuna gelen Milas Postası’nın bu fiilî durumu 8 Haziran 1950 tarihinde, gazetede siyasi konulara da yer verileceğine ilişkin başvuru ile resmiyet kazanmıştır.
Önceleri haftada bir Salı günleri dört sayfa olarak çıkan gazete daha sonra bir dönem Salı ve Cuma günleri, 1955 yılında ise Pazartesi günleri yayınlanmış, 23 Ağustos 1949 tarihinden itibaren sayfa sayısı ikiye düşmüştür. Fiyatı 5 kuruş olan Milas Postası, bir yıl sonra 15 Ocak 1950 tarihinde 10 kuruşa satılmaya başlanmıştır.
Prof. Dr. Yücel Yiğit, gazetenin tirajına ilişkin herhangi bir bilgi-belge bulunamadığını da not ederek sürdürdüğü sunumunda daha sonra gazetenin içeriğine ilişkin şu ayrıntılı bilgilendirmeyi yaptı:
“2. sayıdan itibaren Ticaret Odası Başkatibi Hasan Akay’ın ‘Servet Kaynağı Tarihi ve Güzel Milas’ başlıklı dizi yazısıyla yerel tarih hakkında bölge insanı bilgilendirilmiştir. Milas özelinde folklor, edebiyat, coğrafya, ekonomi, tarım, sağlık, ticaret alanlarındaki bilgilere dair birçok dizi yazıya yer verilerek halkın bilinçlendirilmesi sağlanmıştır. Yine, pamuk, tütün ve zeytin ziraatları üzerine Milaslıların bilgi düzeyinin arttırılmasına ayrı bir önem verilmiştir. Örneğin, bölgenin önemli bir ekonomik değeri olan zeytin yetiştiriciliği üzerine Yüksek Ziraat Mühendisi Nuri Benlioğlu’nun, 10 Ekim 1950 tarihinde son bulan 42 bölümlük uzun bir yazısı yayınlanmıştır. Ziraat Fen Memuru Zekai Saylam’ın, ‘Pamuk nasıl yetiştirilir?’ başlıklı 7 bölümlük yazısıyla da çiftçiler bilgilendirilmiştir.
Sağlık köşesinde en çok, sıtma ve verem hastalıkları işlenmiştir. Milas-Söke karayolunun açılması da uzun süre gazetenin gündemini meşgul etmiştir. Milas’ın sorunlarına dair anket, gazetenin daha ilk sayısında Milaslıların görüşüne sunulmuş, ankete verilen cevaplar gazetede yayınlanmıştır. Ayrıca yerel yöneticilerin görüşleri de halka iletilmiştir. Örneğin Milaslılar, Belediye Başkanı Nazmi Akdeniz’in su sorunuyla ilgili görüşlerini gazeteden takip edebilmişlerdir.
Gazetede mizah da ihmal edilmemiştir. Avcı hikayeleri, halkı eğlendirirken düşündürmek için birçok sayıya konu olmuştur. Ancak karikatürler, gazetenin ilk yıllarında sayfalarda kendine yer bulamamıştır. İlk karikatür, 8 Ağustos 1950 tarihinde yayınlanmış, sonraki sayılarda ise karikatür nadiren gazetede görülmüştür. İlçe ahalisinin tüketim alışkanlıklarını ve günlük yaşamlarını kolaylaştırmak için 3. ve 4. sayfalara reklam alınmıştır. En çok reklamı, gazetenin sahibi Turgut Dizdar vermiştir. Neredeyse gazetenin her sayısında Emel Matbaası’nın reklamları eksik olmamıştır. Nikah tören davetiyeleri ve teşekkürleri ile değişik ilanlar da Milaslılarca verilmiştir.
Vefakarlığı da elden bırakmayan gazete yönetimi, neredeyse her 1 Nisan tarihlerinde Osmanlı ve Cumhuriyet devri devlet adamı, hukukçu ve siyasetçi Halil Menteşe’yi asla unutmamıştır. Gazetede Halil Bey’in özgeçmişine yer verilmiş ve oğlu Nahit Menteşe’nin babasıyla ilgili hatıraları okuyucuyla paylaşılmış, özellikle Milas Halkevi’nde yapılan anma törenleri haberleştirilmiştir. Ayrıca gazetede Nahit Menteşe’nin yazıları da yayınlanmıştır.”
Sorunlar … Sorunlar …
Gazetenin yayını süresince karşılaştığı, esasen gazetecilik-matbaacılık meslek sahiplerinin hemen hemen her dönem yaşıyor oldukları güçlüklere ilişkin Prof. Yiğit’in paylaştığı bilgi notları ise şöyle özetlenebilir:
“Yayın hayatına geçmesinden yaklaşık altı ay sonra Milas Postası kırtasiyesizlik yüzünden Ağustos ayının ikinci haftasından itibaren 4 hafta okuyucuyla buluşamamıştır. Gazete yönetimi, 12 Eylül 1949 tarihinde mülki amirleri konudan haberdar etmiştir. Yine matbaadaki baskı makinesinin bozulması nedeniyle 1951 yılının ilk nüshası da gecikmeli olarak yayınlanabilmiştir. Piyasadan hammadde temin edemeyen Turgut Dizdar, gazetenin 25 Eylül, 9 Ekim ve 2 Kasım 1951 tarihli üç sayısını kâğıtsızlıktan basamamıştır. Ekonomik daralma, gazetenin ilan alamaması ve teşviklerden yararlanamaması üzerine gazete yönetimi, 1953 ve 1954 yıllarında Milas Postası’nı çıkarmaya ara vermiştir. Yaklaşık iki yıl ara verdikten sonra gazete 9 Mayıs 1955 tarihinde yeniden basılmıştır. Gazetenin Yazı İşleri Müdürü Enis Şengör ‘Yeniden Başlarken’ başlığı altında, yaşadıkları ekonomik sıkıntıları ve ümitsizliği Milaslılarla paylaşmıştır. Bu arada, gazetenin başlığı da değişmiş, son 9 sayı yeni başlıkla devam etmiştir. Bu dönemin ilginç bir ayrıntısı ise, gazetenin 6’ncı yılında olduğu belirtilmesine rağmen numarataj önceki dönemin devamı olarak değil ‘Sayı: 1’ şekliyle yeniden başlatılmıştır. Halbuki ara verdiklerinde en son 140. sayı basılmıştır. Normalde 141’inci sayıyla devam etmeleri gerekirdi. Ve gazetenin son sayısı 18 Temmuz 1955 tarihinde okuyucusuyla buluşmuştur.”
Teşekkür Belgeleri
Sempozyumun ilk gününde ‘Dil-Basın Tarihi’ ana başlığı altında Prof. Dr. Ali Akar başkanlığında saat 15:50’de başlatılan oturumda sunumlarını yapan Prof. Dr. Ali Akar’a (Dil ve Tarih İlişkileri Bakımından Muğla Bölgesi Ağızları), Doç. Dr. Kenan Koç’a (Muğla Ağzı İle Türk Lehçelerinin Bazı Benzerlikleri Üzerine), Prof. Dr. Yücel Yiğit’e (Muğla Basınında Milas Postası Gazetesi / 1949-1955) ve Gökhan Karaca’ya (Muğla’da Halk Gazetesinde 1927-1945 Yılları Arasında Kültürel Hayat) oturumun sonunda teşekkür belgeleri verildi.
Saygılar, teşekkürler …
Etkinliğe Dizdar ailesini temsilen izleyici olarak katılan Sayın Oktay Dizdar’ın şahsında, Turgut Dizdar başta olmak üzere Milas Postası’nın ilçemiz tarihi içindeki yolculuğuna katkıda bulunmuş tüm meslek büyüklerimizin anıları, emekleri önünde saygılarla eğiliyor, Prof. Dr. Sayın Yücel Yiğit’e de teşekkürlerimizi sunuyoruz.